Samenwerken en samen leren behoren tot de sleutelbegrippen van het montessorionderwijs. Op het Stedelijk Gymnasium Schiedam – geen montessorischool – begon Jean-Pierre Nelk zo’n vijf jaar geleden te experimenteren met die uitgangspunten, en met de mogelijkheden van formatief evalueren. De ontdekking van de CO-Learning module van Test-Correct was voor hem een openbaring. “Met deze methode heeft summatief testen nauwelijks nog nut.”
Nelk gaf elf jaar les in wis- en natuurkunde en werkte onder meer als docentonderzoeker bij de Universiteit Leiden voor hij – geïnspireerd door de resultaten van zijn experimenten – begon met zijn bedrijf Onderwijs Formatief. Hij begeleidde hoogbegaafde leerlingen en zette een nieuwe leergang op om ook de praktische kant onder de aandacht te brengen: Ontwerpen en Maken, kortweg OMa, omdat de ontwikkeling van een kind nu eenmaal niet louter cognitief is.
“Ga het maar eens maken, was ons motto. Als wetenschapper moet je immers ook een gevoel hebben bij wat praktisch haalbaar is.” Op de Universiteit Leiden ontdekte ik bij kwantumfysicaonderzoek zelf hoe de praktijk niet los te zien is van het academische aspect. Voor de meeste experimenten die je kunt verzinnen bestaat geen meetapparatuur. Die zul je dus zelf moeten ontwikkelen. Of, als dat echt een brug te ver is, toch op zijn minst kunnen ontwerpen en voorzien van praktische specificaties.”
“OMa was bedoeld om leerlingen vertrouwd te maken met die praktische kant, door ze te leren experimenteren met robotica, programmeren en allerlei praktische vaardigheden, zoals het hanteren van een soldeerbout tot het inregelen van een 3D- printer. Zo’n vorm van maakonderwijs is wat mij betreft instrumenteel voor het besef van kinderen dat fouten maken niet alleen mag, maar juist noodzakelijk is voor hun ontwikkeling. Dat beginsel zie je wel heel expliciet terug in montessorionderwijs, maar niet in ons reguliere onderwijssysteem. Dat werkt met z’n summatieve toetsen juist het tegendeel in de hand. Falen wordt gestraft met slechte cijfers, met als gevolg dat onbetaalbare kwaliteiten als nieuwsgierigheid en creativiteit in de kiem worden gesmoord, en dat is op den duur funest voor het innovatievermogen van een samenleving. Om die reden voerde ik op het Stedelijk Gymnasium Schiedam formatieve evaluatie in voor mijn natuurkundeklas, waarvan ik me later pas realiseerde dat het ook beter aansluit bij het uitgangspunt van Montessori dat je kinderen moet leren hoe ze het zelf moeten doen.”
“Dat had opvallende gevolgen. Ten eerste dat sommige leerlingen aan het eind van het jaar niet veel meer dan twee onderdelen succesvol hadden afgerond. Daartegenover stond dat sommige leerlingen de stof voor twee volle leerjaren onder de knie hadden. Maar het meest opvallende was dat de onderdelen die later in het vijfde jaar weer terugkwamen, door alle leerlingen in dat jaar werden gehaald, terwijl de parallelklas waar wel summatief werd getoetst een aanzienlijk aantal onvoldoendes noteerde. Je ziet dusverschillen ontstaan tussen leerlingen, maar je ziet ook dat leerlingen de stof die ze aankunnen ook echt leren beheersen. En dat is anders in een systeem waar leerlingen op basis van cijfers onderling worden vergeleken, en mindere cijfers worden gecompenseerd met betere vakken.”
“Toen we op het stedelijk begonnen te experimenteren met formatieve evaluatie hadden we de tools nog niet om zo’n methode te ondersteunen. Ik heb geëxperimenteerd met allerlei software van GoFormative tot Nearpod en Kahoot, maar die doen de truc niet. Pas toen ik met het platform van Test- Correct aan de slag ging vond ik het ontbrekende element: CO-Learning. De grap is dat de toets wordt ingezet als leermiddel. Leerlingen maken de toets en evalueren vervolgens elkaars resultaten aan de hand van de klassikale bespreking. Als docent kan ik dan weer zien hoe de leerlingen elkaar beoordelen. In het begin zijn er altijd een paar die klakkeloos alles goed rekenen. Daarmee doen ze zichzelf, hun medeleerlingen en de docent tekort. En als je ze daarop aanspreekt zijn ze daar zonder uitzondering gevoelig voor. Want juist het kritisch beoordelen van andermans antwoorden vraagt dat ze leren nadenken over de stof, in plaats van deze simpelweg uit het hoofd te leren. Het is oefenen op nadenken.”
“Het deed me denken aan een leerling die ik ooit had in het tweede jaar, die een hekel had aan Frans maar niet aan informatica. Hij kwam zelf met het idee om een Franse grammaticamachine te bouwen. Als docent weet je dat die ambitie wel een paar niveautjes te hoog is, maar ik besloot hem het toch te laten proberen. Programmeren had hij redelijk snel onder de knie, maar het verzinnen van algoritmes om de volledige grammatica van een taal te vangen bleek toch andere koek. En toch was het een groot succes. Hoewel hij er niet in was geslaagd een computer Frans te leren spreken, was hij gaandeweg in het proces zelf wél gaan begrijpen hoe de grammatica werkt. Leer mij hoe ik het zelf kan doen was in dit geval: leer mij hoe ik het een computer kan leren. Of het lukt maakt niet uit, het succes zit in het proces met alle vallen en opstaan.”
“Formatief evalueren gaat niet om het cijfer van een toets, maar om de essentie van het leren zelf, gesublimeerd in het nadenken over – en op waarde schatten van – de antwoorden van anderen. Wat je op die manier leert, internaliseert echt, leidt tot begrip en inzicht. De CO-Learningmodule van Test-Correct is daarbij het ideale hulpmiddel voor de docent. Met veel kleine toetsjes weet die precies waar elke leerling staat in het proces. Maar ook voor de leerling zelf wordt dat opeens veel inzichtelijker. Het nut van summatief toetsen verbleekt daarbij volledig.”
“Iets anders wat ik vooraf niet zo snel zou hebben verwacht is dat frauderen langzaam maar zeker verdwijnt uit het systeem. Er is simpelweg geen motivatie meer voor, omdat er geen cijfers aan een toets hangen. En het doet ook iets met de zogenaamde zesjesleerlingen, die een dag van tevoren snel even studeren en de dag erna alles weer zijn vergeten. Als je in een formatieve setting werkt volgens een skilltree-principe waarin je eerst moet laten zien dat je een niveau beheerst voor je verder kunt naar hetvolgende niveau, dan raken juist die leerlingen achterop. En dát appelleert aan hun groepsgevoel. Ze willen niet buiten de boot vallen en dat is voor hen de motivatie om zich meer in te zetten.”
Test-Correct is een digitaal toetsplatform dat van het bespreken
van een toets een activerende werkvorm maakt. Maak gemakkelijk en vrijblijvend een proefaccount aan via de website of neem contact met ons op. We helpen je graag!